Siklodekstrinlər (CD) 1891-ci ildə Vellier tərəfindən kəşf edilmişdir. Bir çox alim və texnoloqun müdrikliyini və əməyini özündə ehtiva edən supramolekulyar kimyanın ən mühüm mövzusuna çevrilmiş siklodekstrinlərin kəşfindən bir əsrdən artıq vaxt keçir. Villiers ilk dəfə Bacillus amilobacterin (Bacillus) 1 kq nişasta həzmindən sudan yenidən kristallaşan 3 q maddəni ayıraraq onun tərkibini (C 6 H 10 O 5) 2 * 3 H 2 O olaraq təyin etdi. ağac unu adlanırdı.
Siklodekstrin (bundan sonra CD) zəhərsiz, zərərsiz, suda həll olunan, məsaməli və sabit xüsusiyyətlərə malik ağ kristal tozdur, başda birləşən çoxsaylı qlükoza molekullarından ibarət mürəkkəb boşluq strukturuna malik siklik oliqosakkariddir. və quyruq. Siklodekstrinin molekulyar quruluşu siklik boşluq növüdür, onun xüsusi quruluşu, xarici hidrofilik və daxili hidrofobik xüsusiyyətlərinə görə, tez-tez daxil edilmiş materialın fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün daxiletmə və ya dəyişdirici yaratmaq üçün istifadə olunur. Tərkibində 6, 7 və 8 qlükoza vahidi olan siklodekstrinlər, yəni α-CD, β-CD və γ-CD, Şəkil 1-də göstərildiyi kimi praktik tətbiqlərdə geniş istifadə olunur. ətirlər, işığa həssas komponentlərin qorunması, əczaçılıq köməkçiləri və hədəf agentləri və gündəlik kimyəvi maddələrdə ətir saxlayır. Ümumi siklodekstrinlər arasında β-CD, α-CD və γ-CD ilə müqayisədə, boşluq quruluşunun orta ölçüsü, yetkin istehsal texnologiyası və ən aşağı qiymətə görə müxtəlif sahələrdə geniş istifadə olunur.
Betadex sulfobutil efir natrium(SBE-β-CD) 1990-cı illərdə Cydex tərəfindən uğurla inkişaf etdirilən ionlaşmış β-siklodekstrin (β-CD) törəməsidir və β-CD və 1,4-butansulfonolakton arasında əvəzetmə reaksiyasının məhsuludur. Əvəzetmə reaksiyası β-CD qlükoza vahidinin 2,3,6 karbon hidroksil qrupunda baş verə bilər. SBE-β-CD yaxşı suda həllolma, aşağı nefrotoksiklik və kiçik hemoliz və s. üstünlüklərə malikdir, əla performansa malik bir əczaçılıq köməkçi maddəsidir və inyeksiya üçün köməkçi maddə kimi istifadə edilmək üçün ABŞ FDA-nın təsdiqindən keçmişdir.
1. API/dərmanlar/NME/NCE və siklodekstrinlər arasında daxilolma kompleksləri necə hazırlanır?
Tərkibində siklodekstrinlər olan daxilolma kompleksləri sprey ilə qurutma, dondurularaq qurutma, yoğurma və fiziki qarışdırma kimi müxtəlif üsullarla hazırlana bilər. Hazırlıq üsulu müəyyən bir metod üçün daxiletmənin effektivliyini müəyyən etmək üçün bir sıra ilkin sınaqlardan seçilə bilər. Kompleksi bərk formada hazırlamaq üçün prosesin son mərhələsində həlledicini çıxarmaq lazımdır. Sulu mühitdə inklüzyon və ya kompleksin hazırlanması hidroksipropil-β-siklodekstrindən (HPBCD) istifadə etməklə çox sadədir. Ümumi prinsip HPBCD-nin kəmiyyət miqdarının həll edilməsini, sulu məhlulun alınmasını, bu məhlula aktiv tərkib hissəsinin əlavə edilməsini və aydınlaşdırılmış məhlul əmələ gələnə qədər qarışdırılmasını nəzərdə tutur. Nəhayət, kompleks dondurulmuş və ya sprey ilə qurudula bilər.
2. Tərkiblərimdə siklodekstrinlərdən nə vaxt istifadə etməliyəm?
① Aktiv tərkib hissəsi suda zəif həll edildikdə, bu, bioavailliyə təsir göstərə bilər.
② Oral dərmanın effektiv qan səviyyələrinə çatmaq üçün tələb olunan vaxt yavaş həll olunma sürəti və/və ya natamam sorulma səbəbindən həddindən artıq olduqda.
③ Tərkibində həll olunmayan aktiv maddələr olan sulu göz damcıları və ya inyeksiyalar hazırlamaq lazım olduqda.
④ Aktiv tərkib hissəsi fiziki-kimyəvi xassələrdə qeyri-sabit olduqda.
⑤ Dərmanın qəbuledilməzliyi xoşagəlməz qoxu, acı, büzücü və ya qıcıqlandırıcı dada görə zəif olduqda.
⑥ Yan təsirləri aradan qaldırmaq üçün lazım olduqda (boğaz, göz, dəri və ya mədə qıcıqlanması kimi).
⑦ Aktiv inqrediyent maye şəklində təqdim edildikdə, dərmanın üstünlük təşkil edən forması stabilləşdirilmiş tabletlər, tozlar, sulu spreylər və s.
3. Hədəf birləşmələri siklodekstrinlərlə komplekslər əmələ gətirirmi?
(1) Hədəf birləşmələri ilə əczaçılıq baxımından faydalı daxilolma komplekslərinin formalaşması üçün ümumi ilkin şərtlər. Birincisi, hədəf birləşmənin təbiətini bilmək vacibdir və kiçik molekullar vəziyyətində aşağıdakı xüsusiyyətlər nəzərə alına bilər:
① Adətən 5-dən çox atom (C, O, P, S və N) molekulun onurğa sütununu təşkil edir.
② Adətən molekulda 5-dən az qatılaşdırılmış halqa olur
③ Suda həllolma qabiliyyəti 10 mq/ml-dən azdır
④ 250°C-dən aşağı ərimə temperaturu (əks halda molekullar arasında birləşmə çox güclüdür)
⑤ Molekulyar çəkisi 100-400 arasında (molekul nə qədər kiçik olsa, kompleksin dərman tərkibi bir o qədər az olar, böyük molekullar siklodekstrin boşluğuna sığmaz)
⑥ Molekulda mövcud olan elektrostatik yük
(2) Böyük molekullar üçün əksər hallarda siklodekstrin boşluğunda tam inkapsulyasiyaya icazə verilmir. Bununla belə, makromolekullardakı yan zəncirlər sulu məhlulda siklodekstrinlərlə qarşılıqlı əlaqədə ola bilən və qismən komplekslər yarada bilən uyğun qrupları (məsələn, peptidlərdəki aromatik amin turşuları) ehtiva edə bilər. Uyğun siklodekstrinlərin iştirakı ilə insulinin və ya digər peptidlərin, zülalların, hormonların və fermentlərin sulu məhlullarının dayanıqlığının əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdığı bildirilmişdir. Yuxarıda göstərilən amilləri nəzərə alaraq, növbəti addım siklodekstrinlərin funksional xassələrə (məsələn, təkmilləşdirilmiş sabitlik, yaxşılaşdırılmış həll olma) nail olub-olmadığını qiymətləndirmək üçün laboratoriya testlərinin aparılması olacaq.
